To ostatni artykuł z cyklu ,,Zarys historii ruchu narodowego’’. Przez kilka poprzednich wydań ,,Myśli Praskiej’’ mogliśmy prześledzić historię polskiego ruchu narodowego, podzieloną na najważniejsze etapy – od Ligi Polskiej do odzyskania niepodległości (1887-1918), od odzyskania niepodległości do konieczności jej obrony (1918-1939), okres wojny i okupacji (1939-1945) oraz okres walki przeciwko komunizmowi (1944-1989). Ostatni (opisywalny!) epizod epopei polskich narodowców to okres od upadku systemu komunistycznego w Polsce do dnia dzisiejszego. To czas odtwarzania struktur, powolnej odbudowy ruchu narodowego. Reaktywuje się Młodzież Wszechpolska, Obóz Narodowo-Radykalny, Stronnictwo Narodowe, Obóz Wielkiej Polski… To lata dużego znaczenia Ligi Polskich Rodzin oraz od 2012 roku stale wzrastającej w siłę partii Ruch Narodowy, której posłowie obecnie tworzą Konfederację Wolność i Niepodległość. Jak wyglądał ten czas?
Przypomnijmy na początku, jak wyglądała sytuacja obozu narodowego w czasie systemu komunistycznego w Polsce. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych trwała bohaterska epopeja Żołnierzy Wyklętych. Ginęli w walce, ale też w czasie brutalnych śledztw i pokazowych procesów. Ostatni niezłomny żołnierz, Józef Franczak ps. ,,Lalek’’ ginie w walce w październiku 1963 roku. Ostatni ukrywający się narodowiec, Józef Czerniewski z MW i SN, zostaje aresztowany w maju 1965 roku. SN podjęło próbę, nieudaną, legalizacji niemal od razu po zakończeniu II wojny światowej. Podejmowano również inicjatywy mające na celu pokazanie opinii międzynarodowej prawdy o systemie budowanym w Polsce. Kontrowersyjnym epizodem jest działalność Bolesława Piaseckiego, przedwojennego falangisty, który po wojnie tworzył środowisko ,,Dziś i Jutro’’ oraz Stowarzyszenia PAX próbując odgrywać rolę łącznika między władzą a katolikami. Po odwilży w 1956 roku mają miejsce kolejne próby działalności, takie jak Liga Narodowo-Demokratyczna na UW czy Ośrodek Myśli Narodowej. Organizacje te są szybko rozbijane przez Służbę Bezpieczeństwa. Ważną rolę, rolę depozytariuszy i przekazicieli tradycji pełni tzw. paleoendecja, czyli starsi działacze prowadzący ,,salony’’. Paleoendecji brakowało dynamizmu i aktywizmu, dlatego też pojawiła się tzw. neoendecja, czyli młodzież popierająca ideę narodową. Młodzież ta w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych uczestniczyła w tworzeniu się struktur oporu przeciw komunizmowi. Kolejnym epizodem był Komitet Obrony Życia, Rodziny i Narodu działający na płaszczyźnie katolickiej i pro-life. Istniał też Ruch Młodej Polski tworzony przez Aleksandra Halla, Marka Jurka, Arkadiusza Rybickiego i Jacka Bartyzela. RMP odegrał rolę w czasie akcji strajkowej w Sierpniu ’80 i dołączył do ,,Solidarności’’. Istniały też mniejsze grupy. Stan wojenny rozbił wiele organizacji narodowych. Po nim zaczęły powstawać wydawnictwa, które rozprowadzały także prace z zakresu myśli narodowej. Są to m.in. Unia Nowoczesnego Humanizmu, Wydawnictwo Narodowe ,,Chrobry’’ (pisma ,,Nowe Horyzonty’’, ,,Pod Prąd’’), wydawnictwo ,,Głosy’’/,,Periculum’’/,,Sprawa Polska’’ (pismo ,,Polityka Polska’’). W listopadzie 1981 roku powstaje Narodowe Odrodzenie Polski, radykalne ideowo i programowo, odwołujące się do narodowego radykalizmu i katolickiego tradycjonalizmu. Ważna jest rola duszpasterstwa przy ul. Zagórnej w Warszawie, które staje się miejscem spotkań prawicy – narodowców, konserwatywnych liberałów, KPN, Stronnictwa Polityki Realnej, weteranów AK i NOW, nestorów ruchu narodowego czy NOP. Środowisko to kończy działalność w 1988 roku, gdy narodowcy szerszym frontem wychodzą z podziemia, by działać w nowej rzeczywistości. Przez cały ten okres na emigracji funkcjonuje Stronnictwo Narodowe zachowujące ciągłość organizacyjną z przedwojennym Stronnictwem Narodowym. Londyn do 1992 roku jest siedzibą władz zwierzchnich SN oraz redakcji organu prasowego SN – ,,Myśli Polskiej’’.
Pierwsze lata nowego ustroju to istny chaos i funkcjonowanie jednoczesne kilku nurtów obozu narodowego. Można wyróżnić trzy nurty: odwołujący się stricte do tradycji ruchu, wywodzący się z opozycji solidarnościowej oraz endecję peerelowską. Istniał także podział na ,,błękitną’’ i ,,różową’’ Endecję – ,,błękitna’’ była ortodoksyjnie prawicowa, zaś ,,różowa’’ popierała postulaty społeczne, a także często jej członkowie wywodzili się z ugrupowań peerelowskich.
Nurt tradycjonalistyczny tworzyli ludzie kształceni przez paleoendeckie ,,salony’’ i duszpasterstwo z Zagórnej. W 1989 roku w maju środowisko z Zagórnej rozpoczęło wydawnictwo pisma ,,Słowo Narodowe’’, które jednak w 1991 roku zniknęło z rynku. W lipcu podjęto próbę reaktywacji Stronnictwa Narodowego, jednak była to próba podjęta także przez zarejestrowanych TW, aktywistów PRON, Zjednoczenia Patriotycznego ,,Grunwald’’, czy PZPR. Paleoendecja była w tej materii rozbita, niektórzy poparli projekt, inni się od niego odcięli. Odcięły się także władze emigracyjne SN. W odpowiedzi powołano Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, któremu w 1992 roku emigracyjne SN przekazało majątek i ciągłość organizacyjną (samo zaś się rozwiązało). W okolicach 1992 roku udało się niejako oczyścić to reaktywowane SN z postkomunistów, a do władz dostali się Maciej Giertych i Leon Mirecki. Zaczęto używać określenia ,,SN senioralne’’ wobec tego etapu funkcjonowania organizacji. W 1999 roku miał miejsce zjazd zjednoczeniowy senioralnego SN i Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, którego owocem było powstanie Stronnictwa Narodowego. Bodaj najważniejszym, najbardziej brzemiennym w skutki, sukcesem roku 1989 jest reaktywacja z inicjatywy Romana Giertycha Młodzieży Wszechpolskiej. Innymi członami tradycjonalistycznego odłamu było środowisko ,,Prawicy Narodowej’’ czy nowej redakcji ,,Myśli Polskiej’’.
Nowe SN szybko się rozpadło (2001), efektem czego był potężny rozłam i powstanie organizacji, tworzących raczej odłam peerelowski z uwagi na proweniencję i przeszłość ich działaczy, takich jak: SN ,,Szczerbiec’’, SN – Organizacja Polityczna Narodu, SN ,,Patria’’, SN im. R. Dmowskiego, SN ,,Ojczyzna’’, SN (Leszka Bubla), Polskie Stronnictwo Narodowe, Obóz Wielkiej Polski. W tym nurcie znajduje się także Polska Wspólnota Narodowa. Wszystkie wyżej wymienione organizacje to tzw. kanapy, plankton polityczny i absolutny margines, który zbiorczo można podsumować mianem ,,lumpenendecji’’ ze względu na ich kondycję organizacyjną, ideową, programową.
Endecja postsolidarnościowa tworzona była z kolei przez Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe z udziałem Wiesława Chrzanowskiego, Marka Jurka czy Jana Łopuszańskiego. Partia ta uczestniczyła w Sejmie w latach 1989-1993 oraz rządach. Kreowano wizerunek na umiarkowany. Zupełnie inaczej funkcjonowało założone w 1981 roku Narodowe Odrodzenia Polski, odwołujące się do narodowego-radykalizmu. NOP istnieje do dziś, choć ma minimalne znaczenie. W nurcie postsolidarnościowym do ruchu narodowego odwoływało się także środowisko skupione wokół Antoniego Macierewicza.
W 2001 roku na miejsce SN-D powołano Ligę Polskich Rodzin. Był to potężny sukces i krok w stronę odrodzenia ruchu narodowego. W jej skład weszły Młodzież Wszechpolska, środowiska Radia Maryja, osoby powiązane z SN. W wyborach parlamentarnych przebito próg i wprowadzono 38 posłów i 2 senatorów. W 2005 roku LPR zyskała 34 posłów i 7 senatorów i weszła w koalicję rządową z Prawem i Sprawiedliwością oraz Samoobroną. Gdy rząd upadł w 2007 roku, LPR straciła na znaczeniu i w konsekwencji stopniowo się rozpadła, aż do obecnego stopnia niemal całkowitego rozkładu.
Ważną rolą LPR było ułatwienie rozwoju Młodzieży Wszechpolskiej, której członkowie zostali posłami w 2005 roku. Po klęsce wyborczej MW usamodzielniła się od LPR. W okolicach 2000 roku zaczął odradzać się Obóz Narodowo-Radykalny – w formie ruchu protestu, organizacji niepartyjnej, nastawionej na społeczne działanie. W 2010 roku MW i ONR poprowadziły 11 listopada w Warszawie pierwszy Marsz Niepodległości, który stał się zaczynem dla dalszego odradzania się ruchu narodowego w Polsce. Pierwsze przemarsze odbywały się nie bez przeszkód ze strony lewicowych bojówek oraz policyjnych prowokatorów, jednak z upływem lat Marsz stawał się coraz większy i coraz bezpieczniejszy. Na stulecie odzyskania niepodległości, mimo absurdalnej próby zawłaszczenia wydarzenia przez PiS i próby zakazania go przez PO, w Marszu wzięło udział 250 tysięcy osób, co czyni go prawdopodobnie największą manifestacją w Polsce po 1989 roku.
W 2012 roku w formie stowarzyszenia szerokiego frontu patriotycznego przy głównym udziale MW i ONR oraz udziale innych organizacji, jak np. Związek Żołnierzy NSZ czy partia UPR, powołano Ruch Narodowy. Przekształcił się on w 2015 roku w partię polityczną, a środowisko ONR zdystansowało się od niego. RN, budowany w zasadzie od zera, w 2015 roku osiągnął sukces w wyborach parlamentarnych wprowadzając z list Kukiz’15 kilku posłów, tworząc także Narodowo-Demokratyczny Zespół Parlamentarny. Doszło jednak do rozłamu, jedynie Robert Winnicki pozostał wierny macierzystej partii występując zgodnie z ustaleniami władz RN z klubu Kukiz’15, pozostali wybrani posłowie pozostali w ugrupowaniu Pawła Kukiza. Podjęli nawet próbę utworzenia organizacji społecznej Endecja, jednak z miernym rezultatem. Na przełomie 2018 i 2019 roku Ruch Narodowy podjął rozmowy z działaczami konserwatywno-liberalnego środowiska Janusza Korwin-Mikkego, efektem czego stała się Konfederacja. Do sojuszu dołączyło także środowisko Grzegorza Brauna tworząc wspólnie trzon obozu zjednoczeniowego ideowej prawicy. Na różnych etapach funkcjonowania młodej formacji związani z nią byli działacze pro-life Kai Godek, ,,Skuteczni’’ Piotra Liroya-Marca oraz Federacja dla Rzeczypospolitej Marka Jakubiaka. Obecnie Konfederację, pod nazwą Konfederacja Wolność i Niepodległość, tworzą Ruch Narodowy, partia KORWiN, partia Konfederacja Korony Polskiej (Grzegorza Brauna) i kilka mniejszych sił, m.in. Partia Kierowców czy organizacja Konfederacja Rolniczo-Konsumencka. Sam Ruch Narodowy ma obecnie (marzec 2020 roku) pięciu posłów na Sejm RP. Obiektywnie rzecz ujmując, jest to z politycznego punktu widzenia najbardziej istotna formacja odradzającego się ruchu narodowego.
Przechodząc do zupełnie współczesnej sytuacji ruchu narodowego w Polsce, należy wskazać na utrzymujący się znaczny pluralizm i rozdrobnienie środowiska, a także na rozbieżności ideowe i programowe. Można wykazać zatem główny nurt obozu narodowego, organizacje odwołujące się do spuścizny Narodowej Demokracji, głoszące hasła narodowo-demokratyczne i narodowo-katolickie. Są to przede wszystkim dwa najsilniejsze obecnie ugrupowania – partia Ruch Narodowy oraz Młodzież Wszechpolska. Zaliczają się tutaj także Narodowa Organizacja Kobiet oraz środowisko skupione wokół Marszu Niepodległości (Stowarzyszenie Marsz Niepodległości, Straż Marszu Niepodległości, Roty Marszu Niepodległości). Kolejnym odłamem są środowiska skupione wokół idei narodowo-radykalnej – lokalne brygady Obozu Narodowo-Radykalnego, a także marginalne Narodowe Odrodzenie Polski czy Organizacja Falanga. Inne organizacje to organizacje skrajnie nacjonalistycznie, mylnie kojarzone jako reprezentacja całościowego obrazu nacjonalizmu w Polsce – są to np. Szturmowcy (znani z tzw. czarnego bloku na Marszach Niepodległości), tzw. Autonomiczni Nacjonaliści czy lokalne organizacje radykalne. Przykrym przykładem prób rozbijania odradzającego się obozu narodowego w Polsce są organizacje pokroju funkcjonujących kilka lat temu Narodowców RP, czy Konfederacji Narodowej. Pewne elementy programu narodowego można znaleźć w Federacji dla Rzeczypospolitej czy Ruchu 11 Listopada, marginalnych partyjkach, z czego pierwsza jest związana z byłym posłem Markiem Jakubiakiem, a druga z protestanckim środowiskiem pastora Pawła Chojeckiego. W całym tym tyglu funkcjonują także organizacje pogańskie, odwołujące się do Zadrugi, np. Stowarzyszenie na Rzecz Tradycji i Kultury Niklot, lokalne, jak Narodowa Łódź, Narodowa Środa oraz mało znaczące – Praca Polska (ugrupowanie niereligijne, z programem socjalnym i narodowym) czy Klub im. Romana Dmowskiego. Wciąż istnieją również kanapowe partie odwołujące się do spuścizny Narodowej Demokracji, jak np. Stronnictwo Narodowe im. Dmowskiego Romana.
Podsumowując ostatnie trzydzieści lat funkcjonowania obozu narodowego w Polsce oczywistym jest fakt znacznego rozbicia środowiska i faktycznego chaosu organizacyjnego. Rozbicie to jest z jednej strony przedłużeniem wielonurtowości Endecji w czasach komunizmu będącej z kolei skutkiem destrukcji obozu dokonanej przez wojnę, okupacje i komunizm, z drugiej zaś wynika ze współczesnych podziałów i sporów. Obecnie największą siłą obozu narodowego pozostają na płaszczyźnie politycznej – Ruch Narodowy, na płaszczyźnie społecznej – Młodzież Wszechpolska i środowisko Marszu Niepodległości.
* * *
Artykuł w tym numerze jest artykułem kończącym cykl ,,Zarys historii ruchu narodowego’’. Wszystkich zainteresowanych pogłębieniem swojej wiedzy w tym zakresie odsyłam do szczegółowych opracowań, zwłaszcza do wydanej w 2015 roku pracy zbiorowej Marka Chodakiewicza, Jolanty Mysiakowskiej-Muszyńskiej i Wojciecha Muszyńskiego pod tytułem ,,Polska dla Polaków! Kim byli i są polscy narodowcy’’. Z książki tej korzystałem jako podstawy źródłowej do napisania wszystkich artykułów cyklu. Zainteresowanych samą ideą narodową odsyłam do najważniejszych autorów, ideologów polskiego nacjonalizmu, takich jak Roman Dmowski, Zygmunt Balicki czy Jan Ludwik Popławski, a także poszczególnych programów partyjnych. Sam w następnych numerach ,,Myśli Praskiej’’ będę podejmował kolejne tematy z zakresu polskiej myśli narodowej przybliżając Czytelnikom tę tradycję i szkołę myślenia o polityce i sprawach publicznych. Wiele źródeł dostępnych jest w zasobach Internetu – zarówno jako zdigitalizowane wersje prac sprzed kilkudziesięciu lat, jak i przepisane na nowo pliki. Znaczna część podstawowych prac została wydana na nowo w przeciągu ostatnich kilkunastu-kilkudziesięciu lat. Dostępne są na rynku, zwykle w księgarniach internetowych czy serwisach aukcyjnych. Warto studiować polską myśl narodową, pozwala ona bowiem wykształcić sobie aparat poznawczy, czy też paradygmat, dzięki któremu człowiek może lepiej orientować się w polityce, a co najważniejsze – oceniać decyzje i stan rzeczy z punktu widzenia polskiej racji stanu.
Przez ostatnie pięć miesięcy przedstawiłem w zarysie historię polskiego ruchu narodowego – jednej z oryginalnych polskich tradycji politycznych i środowiska, które już od momentu powstania w drugiej połowie XIX wieku wypisało na swoich sztandarach hasła Boga, Narodu i Ojczyzny. Ruch ten niezmiennie, przez 150 lat walczy o to, by Polska na zawsze była wolna, niepodległa, suwerenna, silna i wielka, by Polacy byli gospodarzami w swoim własnym kraju i by ochronić Polskę przed wrogimi siłami i szkodliwymi emanacjami postępowych utopii. Idee głoszone przez Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego, Jana Ludwika Popławskiego i innych zasłużonych narodowców okazują się nadal aktualne. Podjęty przed półtora wieku temu marszu ku Wielkiej Polsce trwa nadal. Należy być pewnym, że polscy narodowcy będą w awangardzie sił prowadzących Polskę i Polaków ku upragnionej wielkości. Prześledziliśmy wspólnie koleje losu pięciu pokoleń polskich narodowców. Los szóstego zależy tylko od nas.
){kind=link}