Myśl polityczna polskiego obozu narodowego jest bogata i różnorodna. Polski nacjonalizm odróżnia się od nacjonalizmu niemieckiego czy ukraińskiego m.in. tym, że podczas gdy Polacy dokonali syntezy myśli narodowej z myślą katolicką, Niemcy i Ukraińcy pozostali przy nacjonalizmie pogańskim (Niemcy) czy indyferentnym religijnie (Ukraińcy). Zbliżone formacje ideowe nacjonalizmu chrześcijańskiego pojawiły się natomiast w Austrii, Hiszpanii i Portugalii. Polscy narodowcy jako cel założyli sobie budowę Wielkiej Polski. Po odejściu od pozytywizmu, który budował ruch narodowy w XIX wieku i na początku XX wieku pojawiła się tendencja ku katolicyzmowi, która utrzymuje się zasadniczo w obozie narodowym do dzisiaj. Uznano, że emanacją Wielkiej Polski będzie Katolickie Państwo Narodu Polskiego. Idea ta stała się w zasadzie najważniejszą myślą przewodnią młodzieży narodowej i Narodowych Sił Zbrojnych.
Jedną z osób odpowiedzialnych za usystematyzowanie wizji i założeń Katolickiego Państwa Narodu Polskiego jest ks. Michał Poradowski. Dokonał tego na łamach książki ,,Katolickie Państwo Narodu Polskiego’’, którą napisał podczas II wojny światowej. Zrządzeniem losu książka ta, oddana do druku, lecz jeszcze nie wydrukowana niemal w całości spłonęła. Zachowały się jedynie jej dwa rozdziały – ,,Katolicka nauka o państwie’’ oraz ,,Państwo narodowe’’. Na ich podstawie można dokonać rekonstrukcji podstawowych założeń Katolickiego Państwa Narodu Polskiego. Niestety, prawdopodobnie na zawsze już, pełen obraz jego idei może pozostać pod płaszczykiem tajemnicy. Ks. Michał Poradowski był duszpasterzem NSZ i miał zasadniczy wpływ na formację ideologiczną tej grupy.
Jakąkolwiek koncepcję polityczną najlepiej przedstawić poprzez szerokie zredagowanie podstawowych założeń, które ją tworzą. Według ks. Poradowskiego podstawą Katolickiego Państwa Narodu Polskiego, a więc jednej z koncepcji Wielkiej Polski, musi być pełne przyjęcie i stosowanie się do zasad Ewangelii. Państwo ma obowiązek kierowania się zasadami wynikającymi z katolicyzmu. Według autora wszystko, co nie jest chrześcijańskie jest pogańskie – ,,świat kapitalizmu czy bolszewizmu, demokracji czy totalizmu – to wszystko jedno, bo to wszystko jednakowo pogańskie’’ .
Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego i propagowany w niej hipotetyczny ustrój oparty jest w dużej mierze o katolicką naukę o człowieku i państwie. Kluczowym pojęciem doktryny katolickiej w tym zakresie jest koncepcja godności człowieka wynikająca z faktu stworzenia go na obraz i podobieństwo Boga oraz odkupienia przez Jezusa Chrystusa. Z natury ludzkiej, stworzonej przez Boga, wynika tworzenie społeczeństw, a w ich następstwie państw, które znajdują się pod ludzką władzą. Co ważne – władza ta ma obowiązek służenia ludowi. Władze państwowe muszą, jak było wcześniej już wspomniane, stosować się do zasad doktryny katolickiej. Ks. Michał Poradowski jednoznacznie sprzeciwia się innym poglądom na państwo i relacje łączące je z jednostką. Potępia anarchizm, ,,niektóre demokracje’’ (te, które uważają, że państwo jest wynikiem woli człowieka, a nie konsekwencją jego społecznej natury) oraz kult państwa, pogański w swej istocie,
a konstytuujący ustroje takie jak: socjalizm, komunizm, hitleryzm, imperializm. Celem państwa jest ,,wytworzenie i zorganizowanie takich warunków życia dla ludzi, swych obywateli, aby mieli możność zaspokojenia wszystkich swoich koniecznych do życia ludzkiego potrzeb, ale tylko tych, których zaspokojenie w życiu indywidualnym jest bądź w ogóle niemożliwe, bądź to zbyt utrudnione’’ . Kluczowe w tym opisie wydają się być dwa zagadnienia. Pierwsze – troska państwa wyłącznie o własnych obywateli. Drugie – koncepcja ograniczonego do niezbędnego minimum państwa opiekuńczego. Istotnym jest to, że te ,,konieczne do życia ludzkiego potrzeby’’ nie mogą być rozpatrywane z punktu widzenia marksizmu lub kapitalizmu. Są oczywiście związane z biologicznym przetrwaniem, ale też z pełniejszym wyrazem życia osoby – to potrzeby umysłowe, naukowe, twórcze, kulturalne, artystyczne, wolnościowe oraz – przede wszystkim – duchowe, religijne. Ks. Poradowski pisze o tym, że ,,państwo nie powinno się wtrącać w życie indywidualne obywatela’’ oraz ,,wszyscy obywatele powinni być traktowani przez władze państwowe jednakowo’’ , przy czym zwraca uwagę na zaistnienie ,,faktycznej potrzeby’’ , która to ma być warunkiem niezbędnym dla zaangażowania państwa. Prawa stanowione przez państwo katolickie muszą być wyrazem troski o poziom moralności obywateli, rozpatrywanej z katolickiego punktu widzenia. Publiczne zachowania grzeszne i niemoralne powinny być karane. Prawo nie może przeszkadzać w dążeniu do zbawienia. Państwo winno pełnić rolę uzupełnienia życia indywidualnego swych obywateli. Prawa państwa i władzy wypływają z prawa natury, utożsamianego przez ks. Poradowskiego z prawem Bożym, a prawa człowieka z jego godności ludzkiej. Dobro obywatela i dobro państwa są tym samym dobrem.
Koncepcji państwa narodowego poświęcony jest drugi rozdział książki.
Ks. Poradowski definiuje naród jako społeczeństwo połączone wspólnym językiem, obyczajami, kulturą, terytorium, wspólnym dorobkiem pracy poprzednich pokoleń i przede wszystkim wspólną świadomością narodową. Tak definiowany naród stanowi najwyższą formę społeczności ludzkiej w Europie, nadbudowę etyczną społeczeństwa i instytucję prawa natury. Ks. Poradowski tłumaczy to w sposób następujący: ,,Obecnie w dwudziestym wieku, najwyższą formą społeczeństwa w Europie jest naród. A skoro społeczeństwo wynika z prawa natury, a naród jest najwyższą formą rozwoju społeczeństwa, bo jego nadbudową etyczną, to jasne jest, że naród jest instytucją prawa natury’’ . Naród ten jest dobrem najwyższym zaraz po Bogu i zbawieniu, w razie konieczności, nie tylko można, ale wręcz trzeba za niego oddać życie. Naród jest urzeczywistnieniem ,,wszystkich ideałów życia’’ . Naród, jak wynika z Biblii, ma określoną misję do spełnienia. Wychowawcą narodów jest według ks. Poradowskiego Kościół katolicki. To z jego działalności wynika zauważana przez narodowców i charakterystyczna dla Polski synteza patriotyzmu i katolicyzmu. Koncepcja narodu czerpie z prawa rzymskiego, porównując go do rodziny. Ważne w przynależności narodowej jest pochodzenie etniczne, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by włączyć w harmonijne życie narodu jednostki obce etnicznie, o ile tylko przyjmą wszystkie wartości konstytuujące dane naród. Autor zwraca dużą uwagę na wytworzenie takiego systemu, który harmonijnie pogodzi interesy jednostki i narodu. Wszelkie ideologie totalitarne (bolszewizm, hitleryzm, faszyzm) niszczą jednostkę, przez co są antynarodowe. Jak uważa ks. Poradowski ,,ubożenie indywidualności ludzi tworzących naród jest ubożeniem samego narodu’’ i ,,naród opiera się na jednostkach i żyje w jednostkach’’ . Z drugiej strony podobnie antynarodowe są ideologie, w których dobro jednostki przeważa bezwzględnie nad dobrem narodu. Tyczy się to niektórych typów demokracji. Naród według ks. Poradowskiego jest najwłaściwszym środowiskiem życia jednostki. Istnienie poza nim jest możliwe, ale sprawia, że jednostka staje się czymś na kształt ,,kaleki duchowej’’. Zgodnie z powyższym autor sprzeciwia się porównywaniu narodu i jednostek do organizmu i komórek (takie biologiczne porównania były często obecne w naukach politycznych). Jednocześnie staje w silnej opozycji do mechanistycznego (zbudowanego jak mechanizm) ujmowania społeczeństwa. Zwracana jest także uwaga na fakt posiadania przez naród swoistej osobowości. Istnieją takie rzeczy jak ,,myśl narodowa, narodowa filozofia, wola narodu i jej przeróżne przejawy, charakter narodowy’’ . Naród ponosi odpowiedzialność za swoje czyny i wypełnienie postawionego przed sobą celu życia , co uwypukla przekaz Starego Testamentu o narodzie wybranym. Naród jako ,,osoba moralna’’ powinien się nieustannie doskonalić, tak jak doskonalić się powinny tworzące go jednostki. Autor upatruje tutaj wdrożenia zasad ustrojowych moralności katolickiej jako immanentnego przejawu owego doskonalenia się narodu. Kolejnym ważnym aspektem poruszanym przez ks. Poradowskiego jest kwestia etyki narodowej. Wychodząc z pozycji nauki Kościoła ostro sprzeciwia się makiawelizmowi, zasadzie egoizmu narodowego
i zasłaniania się kwestią racji stanu, które to uważa za pogańskie. Uważa, że moralność katolicka ma zastosowanie zawsze, przez całe życie człowieka. Poseł, minister czy dyplomata również muszą cały czas się do niej stosować. Jako alternatywę powyższych zasad proponuje ewangeliczne rozumienie miłości i tzw. ordo caritatis (porządek miłości). Zgodnie z nim najpierw należy kierować miłość ku Bogu, potem ku sobie, potem ku swym najbliższym, potem ku narodowi jako ogółowi, potem ku innym ludziom. Katolik ma prawo użyć siły, by chronić siebie i swych najbliższych. Jednocześnie ma obowiązek pomagać innym narodom i zwalczać zło wszędzie, niezależnie od granic państwowych. Ks. Poradowski rozróżnia nacjonalizm katolicki (np. polski) – postawę ze wszech miar słuszną; od nacjonalizmu pogańskiego (np. hitlerowskiego), który obecnie nazwalibyśmy raczej szowinizmem, a więc postawy haniebnej, grzesznej i sprzecznej z chrześcijaństwem.
Taki to obraz Katolickiego Państwa Narodu Polskiego prezentuje ks. Michał Poradowski. Funkcjonowanie i stanowione prawo tego hipotetycznego ustroju opierają się na rzymskim katolicyzmie i nauce Kościoła oraz chrześcijańskim nacjonalizmie. Z tych fundamentów kształtują się znane dzisiaj podstawy tej koncepcji. Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego stanowczo odrzuca wszelkie prądy myślowe, w tym polityczne, sprzeczne
z nauką Kościoła, a więc m. in. totalitaryzm, liberalizm, niektóre demokracje i anarchizm. Zapewnia za to władze publiczne służące obywatelom, ograniczony wariant państwa opiekuńczego wspierającego najbardziej potrzebujących pod względem potrzeb biologicznych i duchowych, równość obywateli wobec prawa, pozostawienie sfery prywatnej poza obszarem zainteresowania władz publicznych. Państwo takie, czyli Wielka Polska, oparte jest o naród – wspólnotę o etnicznej podstawie, ale otwartą na jednostki obcego pochodzenia. Dążenie do dobra tegoż narodu jest najwyższym obowiązkiem władz i obywateli, a sam naród stanowi najwyższe dobro zaraz po zbawieniu.
Przypisy:
1. M. Poradowski, ,,Katolickie Państwo Narodu Polskiego’’, wydawnictwo NORTOM, Wrocław 2010, s. 10
2. Tamże, s. 14
3. Tamże, s. 14
4. Tamże, s. 14
5. Potrzeba jest ,,faktyczna’’, gdy jej zaspokojenie w życiu indywidualnym jest niemożliwie lub za bardzo utrudnione. Naruszanie tej przesłanki może rodzić niesprawiedliwość.
6. Tamże, s. 27
7. Tamże, s. 28
8. Tamże, s. 32
9. Tamże, s. 25
10. Tamże, s. 35
Bibliografia:
ks. Michał Poradowski, ,,Katolickie Państwo Narodu Polskiego’’, wydawnictwo NORTOM, Wrocław 2010
