W pierwszych dniach organizacji obrony miasta wszystkie posiadane siły kierowano na odcinek zachodni jako najbardziej zagrożony. Dopiero w wyniku szybkich postępów 3 armii niemieckiej i wyjścia jej jednostek nad Narew, Bug i przedpola Modlina zmusiły dowództwo obrony Warszawy do rozbudowy pozycji obronnych na Pradze i obsadzenia ich przez pododdziały marszowe z Ośrodka Zapasowego 8 DP i 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej. W dniu 12 września został wydany rozkaz w sprawie zorganizowania obrony Pragi z mianowaniem na jej dowódcę płk. J. Janowskiego, który w oparciu o wytyczone rubieże obronne postawił szczegółowe zadania przydzielonym mu oddziałom. Pułkownik Janowski oceniał, że nieprzyjaciel nacierający znad Narwi i Bugu oraz z rejonu Radzymina może zagrozić Pradze od północy i wschodu oraz uderzyć ewentualnie na Pragę z południa siłami, które przekroczyły Wisłę pod Górą Kalwarią. Swymi skromnymi siłami zdecydował zorganizować obronę stałą półkolem na rubieży wzdłuż toru kolejowego Praga-Północ, wschodniego skraju Dworca Wschodniego, przez Kamionek i Saską Kępę do Wisły. Jednocześnie polecił zorganizować wysunięte punkty oporu oraz rozbudować kilka pozycji wewnętrznych dla pogłębienia systemu obrony. Obrona została podzielona na dwa odcinki: 1. odcinek północny broniony przez tzw. 1 Pułk Piechoty Obrony Pragi – dowódca ppłk S. Milian, składający się z trzech batalionów, wzmocnionych 11 działami kalibru od 37 do 75 mm i 2 moździerzami, obsadzał linię od ul. Ząbkowskiej i Kawęczyńskiej na północ po linię kolejową i Wisłę, 2. odcinek południowy od ul. Ząbkowskiej i Kawęczyńskiej na południe z Kamionkiem i Saską Kępą do linii Wisły, z wysuniętym punktem oporu w folwarku Dotrzyma, obsadzały trzy batalionowy 2 Pułku Piechoty Obrony Pragi, wzmocnione 8 działami 37-7 mm – pod dowództwem ppłk. S. Kotowskiego. W dniu 15 września dowództwo 3 armii niemieckiej próbowało zdobyć Pragę natarciem z marszu. Próba podjęta przez jednostki z 1 i 2 Korpusu 3 armii nie powiodła się. Następnego dnia (16 września) wojska niemieckie na całej linii obrony Pragi weszły w bezpośrednią styczność z naszymi oddziałami wysuniętymi na przedpole głównej pozycji. Siły niemieckie „stojące” naprzeciwko obrońców Pragi były znaczne i lepiej uzbrojone. Stanowiły je początkowo między innymi: 32 Dywizja Piechoty (zluzowana około 25 września przez 217 DP), 61 Dywizja Piechoty wzmocniona 48 pp i dywizjonem 12 pułku artylerii z 11 DP. Rozporządzały one artylerią ciężką 1 Korpusu prócz artylerii dywizyjnej. 18 IX – Kompanie Pajewskiego i Stasińskiego nacierają na utracony w nocy z 17/18 IX przez II/79 Annopol. Podstawa wyjściowa – składy Nobla, godz. 10.00 na wysokości ul. Toruńskiej. Npl. obłożył natarcie silnym ogniem artylerii i broni maszynowej. Natarcie posuwa się naprzód, walka przybiera charakter uliczny, gdzie poszczególne domy odbiera się granatami. Od pocisków artyl. zapalił się zbiornik benzyny w składach Nobla. Ciężko ranny por. Stasiński, 3 strzelców zabitych, 15 rannych. Plutony Stasińskiego wycofują się. Ppor. Nowosadowski, będący w odwodzie, obejmuje dowództwo i zawiązuje łączność z por. Pajewskim. Wspólnie nacierają. W walce ulicznej zajmują Annopol i obsadzają jego płn. skraj, gdzie otrzymują gwałtowny ogień boczny. Na skutek poniesionych strat i silnego ognia por. Pajewski i ppor. Nowosadowski wycofali się na wysokość ul. Inowłodzkiej, gdzie pozostały przez noc. Współdziałania naszej artylerii w czasie natarcia, mimo żądań, nie było. Straty: 1 komp. zabity d-ca plutonu i 5 strzelców. 3 komp. do strat wyżej wymienionych dochodzi 3ch zabitych i 4ch rannych. Od 22 września Niemcy przystąpili do intensywnych nalotów bombowych oraz zmasowanego ostrzału artyleryjskiego, skierowanych na urządzenia użyteczności publicznej: elektrownie, wodociągi, gazownie i centrale telefoniczne. 23 września Warszawa została pozbawiona prądu i wody. Brak tych podstawowych źródeł życia dużego miasta oraz kończąca się amunicja stawiały pod znakiem zapytania dalszą obronę stolicy. Lecz Warszawa jeszcze trwała, a nawet wykonywała kontruderzenia i wypady bojowe. Zgodnie z opracowanymi i wprowadzonymi w życie 17 września 1939 r. planami operacyjnymi użycia wojsk Armii Czerwonej, przeznaczonymi do wtargnięcia na terytorium Polski, prawobrzeżna Warszawa (Praga) znalazła się w pasie natarcia Frontu Białoruskiego komandarma II rangi (gen. płk) Michaiła Kowalowa. Ten zaś (w myśl dyrektyw wyższych przełożonych) zajęcie Pragi zlecił najsilniejszemu związkowi operacyjnemu Frontu Białoruskiego – Dzierżyńskiej Grupie Konno-Zmechanizowanej dowodzonej przez komkora (gen. lejtn.) Iwana Bołdina. W dniu 22 września został wydany wspólny i jawny już komunikat niemiecko – sowiecki o następującej treści: „Rząd niemiecki i rząd Związku Sowieckiego ustanowiły linię demarkacyjną między niemieckimi i sowieckimi armiami biegnącą wzdłuż rzeki Pissy, do jej ujścia do rzeki Narwi, wzdłuż rzeki Narwi do jej ujścia do rzeki Bug, do ujścia Bugu do rzeki Wisły, dalej wzdłuż Wisły do rzeki San i rzeką San do jej źródeł”; komunikat powyższy wynikał z porozumienia podpisanego dnia 21 września w Moskwie między Woroszylowem a gen. Ernst’em Köstringiem, którego celem było uniknięcie konfliktów między Armią Czerwoną a Wehrmachtem. Strony „miał rozdzielać 25 kilometrowy pas ziemi niczyjej, a oddziały sowieckie wstrzymały marsz przez dwa dni, dając w ten sposób możliwość zorganizowanego wycofania się Niemcom”. Wobec tego Niemcy dnia 22 września odwołali plany zdobycia Pragi, a Dyw. Panc. „Kempf” w dniach 20 – 22 września skoncentrowała się w Radzyminie. Ostatnie niemieckie natarcia na Pradze miały miejsce w nocy 26 na 27 września o godz. 23.30 i o 01.00. Sami Niemcy wstrzymali atak o 02.00 w nocy. Polacy mieli nawet plany zaatakowania Niemców w Wilanowie, co jednak rano 27 września zostało odwołane, bowiem pomysł wydostania się z Warszawy był aktualny tylko w razie decyzji o obronie Pragi przed Armią Czerwoną. O godz. 08.00 rano 27 września mieliśmy już wstępne zawieszenie broni z Niemcami. Generał Kutrzeba i płk. Aleksander Radwan – Pragłowski ruszając z Targówka na Pradze „przez teren zajęty przez wojska niemieckie, na zachodni brzeg Wisły”, dociera do Góry Kalwarii celem złożenia podpisów pod dokumentami o całkowitym zawieszeniu broni z Niemcami. Kapitulacja została podpisana o godz. 13.00 w autobusie, na terenie fabryki „Skoda” na Rakowcu. Ze strony polskiej, w imieniu dowódcy Armii „Warszawa” podpis złożył gen. Tadeusz Kutrzeba, Niemców reprezentował dowódca 8 Armii gen. Johannes Blaskowitz. Dowództwo niemieckie gwarantowało zwolnienie do domu wszystkich szeregowych broniących Warszawy, natomiast oficerowie mieli trafić do niewoli. Ustalono, że kolumny wojska opuszczą Warszawę od 30 września (godz. 12.00) do 3 października. Straty ludności cywilnej wynosiły ok. 19 tys. zabitych i 59 tys. rannych, wojska zaś 2 tys. zabitych. W działaniach wojennych Niemcy zniszczyli 10 proc. miasta. 26 września o godz.12.00 z Bukaresztu startuje samolotu bomboworozpoznawczego PZL-46 Sum na pokładzie którego dociera do oblężonej Warszawy rozkaz Naczelnego Wodza E. Rydza-Śmigłego o powołaniu organizacji konspiracyjnej. 27 IX 1939 powstaje Służba Zwycięstwu Polski, konspiracyjna organizacja założona w Warszawie przez generała M. TokarzewskiegoKaraszewicza. Powstała w porozumieniu z dowódcą armii Warszawa generałem J. Rómmlem i na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez Naczelnego Wodza E. Rydza-Śmigłego. Do głównych celów SZP należało prowadzenie walki o niepodległość i organizowanie ośrodków tymczasowej władzy. Powstanie tej organizacji rozpoczyna kolejny okres podziemnej konspiracyjnej walki z najeźdźcami. Niemieckim i Rosyjskim.
Materiały zebrał i opracował Sławomir Wojdat na podstawie: ROLA I ZNACZENIE PRAWOBRZEŻNEGO PRZEDMOŚCIA OBRONY WARSZAWY – Prof. dr hab. Czesław Grzelak Encyklopedia Polski Niepodległej – Bogdan Konstantynowicz Wykorzystano fragmenty wspomnień podporucznika Stanisława Krawczenko.
