20 września 1942 roku płk Ignacy Oziewicz ps. „Czesław” wydał rozkaz nr 1/42, w którym zawiadomił o objęciu funkcji komendanta głównego Narodowych Sił Zbrojnych. NSZ były największą organizacją zbrojną polskiego obozu narodowego, powstałą z połączenia Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy (OW ZJ) i kilkunastu mniejszych organizacji narodowych. Z czasem do organizacji dołączyła część lokalnych struktur AK. Po aresztowaniu w czerwcu 1943 roku płk. Oziewicza, dowódcą NSZ został płk. dypl. Tadeusz Kurcyusz ps „Żegota”, po nim dowództwo objął płk. Stanisław Niekoniecznikow ps. „Kmicic”, następnie gen. Zygmunt Broniewski ps. „Bogucki” a ostatnim komendantem NSZ był ppłk. Stanisław Kasznica ps. „Przepona”. Organem, któremu politycznie podlegała organizacja była Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna (TNRP). NSZ nie otrzymywały wsparcia finansowego ani rzeczowego dla swojej działalności, co zapewniło tej organizacji niezależność i suwerenność. Żołnierze zdobywali potrzebne środki na wrogu. NSZ były najlepiej zorganizowaną i zakonspirowaną formacją w Państwie Podziemnym, czego dowody można znaleźć w dokumentach policyjnych samych Niemców: „istnieje absolutna pewność, że ci młodzi idealiści pracują z całym zaangażowaniem, a zdrada jest wykluczona”. To jedyna organizacja, której nie udało się Niemcom zinfiltrować. Wywiad NSZ opierał się na doskonale działającej i wciąż rozbudowywanej siatce wywiadu OW ZJ. Generał Krüger w pazdzierniku 1942 roku informował H. Himmlera o istnieniu wywiadu NSZ Zachód jako „szeroko rozgałęzionej siatki wywiadu ruchu oporu, która w swych wymiarach i skutkach jest rzeczą najpoważniejszą, z jaką zetknęliśmy się na tym terenie od początku okupacji”. Dowództwo NSZ przez kilkanaście miesięcy prowadziło rozmowy scaleniowe z AK. W marcu 1944 roku po podpisaniu umowy scaleniowej rozpoczął się proces łączenia dwóch największych struktur wojskowych. Ponieważ w NSZ nie było pełnej zgody co do scalenia, w kwietniu 1944 nastąpił rozłam, w wyniku którego nie wszystkie oddziały przyłączyły się do AK, pozostając oddzielną organizacją NSZ. To właśnie z tej formacji wywodzi się słynna Brygada Świętokrzyska, która podjęła się z sukcesami marszu na zachód. Dowództwo brygady odrzuciło wszystkie niemieckie propozycje współpracy, nigdy nie doszło do wykorzystania polskich żołnierzy do realizacji niemieckich celów. Brygada Świętokrzyska w maju 1945 roku nawiązała kontakt z 3. Armią Amerykańską gen. George’a Pattona. 5 maja 1945 roku żołnierze Brygady Świętokrzyskiej wyzwolili niemiecki obóz koncentracyjny w Holiszowie koło czeskiego Pilzna. NSZ liczyły od 80–100 tysięcy żołnierzy i były po Armii Krajowej drugą co do wielkości ściśle wojskową formacją polskiego podziemia niepodległościowego. 15 września 2017 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej w uchwale w sprawie upamiętnienia 75. rocznicy powstania Narodowych Sił Zbrojnych uznał, że „formacja ta dobrze zasłużyła się Ojczyźnie”.
Izabela Strojek
sekretarz Okręgu Mazowieckiego Związku Żołnierzy NSZ Artykuł powstał na podstawie publikacji wydanej przez Fundację im. Kazimierza Wielkiego „Żołnierze Wyklęci. Polskie podziemie narodowe. 1944-1963”. Z okazji 76. rocznicy powstania Narodowych Sił Zbrojnych Okręg Mazowiecki zachęca do udziału w uroczystej mszy świętej a przed nią do spotkania z kombatantami – żołnierzami NSZ i innych organizacji niepodległościowych. 22 września 2018, Katedra Polowa WP. Więcej szczegółów można będzie znaleźć na stronie Okręgu: http://facebook.com/MazowszeNSZ